दिनेश कुमार / लण्डन
डोनाल्ड ट्रम्प प्रशासनद्वारा वैदेशिक सहायता रोक्ने निर्णयले नेपालजस्ता विकासशील मुलुकहरूमा गहिरो प्रभाव पार्ने संकेत गरिरहेको छ। अमेरिकी विदेशमन्त्री मार्को रुबियोले जारी गरेको निर्देशिकामा, आपतकालीन खाद्य सहायता र इजरायल तथा इजिप्टका लागि सैन्य सहायता बाहेक अन्य सबै वैदेशिक सहायता स्थगित गरिएको उल्लेख गरिएको छ। यो निर्णयले नेपालको विकासमा अमेरिकी सहयोगले खेलेको भूमिकालाई गम्भीर रूपमा प्रभावित गर्नसक्ने देखिन्छ।
नेपालमा वैदेशिक सहायता स्थगनको प्रभाव
नेपालमा, यूएसएआईडी र यसका साझेदारहरूले स्वास्थ्य, शिक्षा, कृषि, खाद्य सुरक्षा, ऊर्जा, वातावरण, पानी तथा सरसफाइ र मानवीय सहायता जस्ता क्षेत्रमा महत्वपूर्ण योगदान दिँदै आएका छन्। यी क्षेत्रहरूमा सहयोग रोकिएपछि निम्न असरहरू देखा पर्ने सम्भावना छ:
- स्वास्थ्य क्षेत्र: अमेरिकी सहयोगले नेपालमा थुप्रै स्वास्थ्य कार्यक्रमहरू संचालन गर्दै आएको छ। विशेष गरी, PEPFAR (एचआईभी/एड्सविरुद्धको कार्यक्रम) जस्तो अभियानले लाखौं मानिसको जीवन बचाउन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ। अब यो कार्यक्रम अनिश्चित बनेको छ, जसले एड्स नियन्त्रणको प्रयासमा बाधा पुर्याउन सक्छ।
- शिक्षा: ग्रामीण क्षेत्रहरूमा शिक्षा पहुँच सुधार गर्न यूएसएआईडीले विभिन्न परियोजनाहरू सञ्चालन गर्दै आएको थियो। यस निर्णयले यस्तो कार्यक्रमहरूमा रोक लगाउन सक्छ।
- कृषि र खाद्य सुरक्षा: नेपालका ग्रामीण क्षेत्रमा खाद्य सुरक्षा सुनिश्चित गर्न अमेरिकी सहायता महत्त्वपूर्ण थियो। परियोजना स्थगनले लाखौं कृषक र गरिब परिवारहरू प्रभावित हुन सक्छन्।
- विपद् व्यवस्थापन: प्राकृतिक प्रकोप र जलवायु परिवर्तनबाट पीडित समुदायहरूको क्षमतामा वृद्धि गर्ने उद्देश्यले चलाइएका कार्यक्रमहरूमा पनि असर पर्ने सम्भावना छ।
राजनीतिक तथा कूटनीतिक प्रभाव
नेपाल र अमेरिका बीचको सम्बन्धमा सहयोगका यी कार्यक्रमहरू निकै महत्त्वपूर्ण मानिन्छन्। २०२२ मा हस्ताक्षर भएको $६५८ मिलियनको सहायता सम्झौताले दुई देशबीचको दीर्घकालीन सहकार्यलाई झल्काउँछ। तर, अहिलेको निर्णयले यी सहकार्यहरूलाई चुनौती दिइरहेको छ।
- नेपालको विश्वासमा असर: सहायता रोकिएपछि नेपालमा अमेरिकाप्रतिको विश्वासमा कमी आउन सक्ने सम्भावना छ।
- चीनको प्रभावमा वृद्धि: अमेरिकी सहायता रोकिएमा चीनले नेपालसँगको सहकार्य बढाउँदै आफ्नो प्रभाव विस्तार गर्न सक्छ। यसले नेपाल-अमेरिका सम्बन्धलाई थप जटिल बनाउन सक्छ।
- स्थानीय परियोजनामा अन्योलता: यूएसएआईडीसँग सहकार्य गरिरहेका संस्थाहरूले हालका परियोजनाहरूको भविष्यबारे स्पष्टता नभएको बताएका छन्। यसले विभिन्न क्षेत्रमा चलिरहेका परियोजनामा ढिलाइ हुनसक्छ।
विकासशील राष्ट्रहरूका लागि ट्रम्प प्रशासनको नयाँ नीति
ट्रम्प प्रशासनको यो कदम वैदेशिक सहायता नीति परिवर्तनको उदाहरण हो। ट्रम्पले वैदेशिक सहायता रोक्नुको कारण रूपमा सहायता प्रभावकारी बनाउन, दोहोरो खर्च रोक्न र आफ्नो प्राथमिकताहरू अनुरूप बनाउनुपर्ने आवश्यकता औंल्याएका छन्। तर, यो निर्णयले नेपालजस्ता राष्ट्रहरूमा ठूलो संकट निम्त्याउन सक्छ।
- ग्लोबल प्रभाव: अमेरिका वैदेशिक सहयोगको सबैभन्दा ठूलो दाता राष्ट्र हो। २०२३ मा मात्र, अमेरिकाले $६४ अर्ब भन्दा बढी विकास सहयोग दिएको थियो। यो सहयोगको रोकले नेपालजस्ता राष्ट्रहरूमा मात्र होइन, अन्य विकासशील मुलुकहरूमा पनि व्यापक असर गर्नेछ।
- मानव अधिकार र गरिबी न्यूनीकरणमा असर: अमेरिकी सहायता रोकिएपछि स्वास्थ्य, शिक्षा, र गरिबी न्यूनीकरणमा गरिएको प्रगतिमा ठूलो असर पर्नेछ।
नेपालका लागि चुनौती र अवसर
सहायता रोकको प्रभावले नेपालका लागि केही गम्भीर चुनौती सिर्जना गरेको छ। तर, यो निर्णयले नेपालको आत्मनिर्भरताको बाटो खोज्न र नयाँ साझेदारीहरूको सम्भावना अध्ययन गर्न प्रेरणा पनि दिन सक्छ।
- विकल्पहरू खोज्ने अवसर: नेपालले भारत, चीन, र अन्य राष्ट्रहरूसँग सहकार्य बढाएर वैकल्पिक स्रोतहरूको खोजी गर्न सक्छ।
- स्थानीय स्रोतहरूको उपयोग: यो स्थिति स्थानीय स्रोतहरूको उपयोग गर्दै दीर्घकालीन विकास योजनाहरू बनाउन प्रेरित गर्न सक्छ।
निष्कर्ष
डोनाल्ड ट्रम्प प्रशासनको वैदेशिक सहायता रोक्ने निर्णयले नेपाल-अमेरिका सम्बन्धलाई मात्र होइन, नेपालको विकास योजनालाई पनि गहिरो प्रभाव पार्न सक्छ। नेपालले यस अवस्थालाई सामना गर्न सशक्त कूटनीति अपनाउँदै अन्य देशहरूसँग साझेदारीको खोजी गर्नु आवश्यक देखिन्छ। साथै, आत्मनिर्भरताको दिशामा ठोस योजना बनाउन सरकार र सरोकारवालाहरूले पहल गर्नुपर्छ। यसले दीर्घकालीन रूपमा नेपाललाई सशक्त बनाउन मद्दत गर्नेछ।