बीरगंज / गढीमाई मन्दिरका महन्तले परम्परागत खुकुरी उठाउँदै आफ्नो अगाडि रहेका पाँच जनावरहरूको टाउको काट्दा रगत सुख्खा र धुलोले भरिएको जमिनमा बग्न थाल्यो। यो घटना कुहिरोले ढाकेको आइतबार बिहानको समयमा थालिएको थियो।
धेरैजसो मानिसहरूले चिल्लो धातुको तरबार बोकेर चिच्याइरहेका र छटपटाइरहेका जनावरहरूको घाँटी काट्न थाले – मुसा र परेवा देखि बोका र राँगासम्म – यो धार्मिक अनुष्ठानमा बालबालिका र वयस्कहरू दुबै उपस्थित थिए। केही समयमै मन्दिरको प्रांगणमा रातो रगतको नदी बग्न थाल्यो, र मानिसहरूले जनावरहरूको टाउको बोरा भरेर लगे।
“विश्वको रगताम्यतम् महोत्सव” भनेर चिनिने गढीमाई महोत्सवमा आइतबार र सोमबार गरी २ लाखभन्दा बढी जनावर बलि चढाइएको अनुमान छ। यो महोत्सव नेपाल र भारतको सीमा नजिकै रहेको बारियारपुरमा पाँच वर्षमा एक पटक मनाइन्छ।
यो महोत्सव महिना दिनसम्म चल्ने उत्सवको अन्तिम चरण हो, जसमा हिन्दू देवी गढीमाईलाई समृद्धिको लागि बलि चढाइन्छ।
“यो मन्दिर संसारकै सबैभन्दा ठूलो जनावर बलि स्थलको रूपमा मान्यता प्राप्त छ… र म परम्परालाई निरन्तरता दिने एघारौँ पुस्ताको प्रतिनिधि हुँ,” गढीमाईका महन्त शिव चौधरीले टेलिग्राफलाई बताए। “यो हाम्रो परम्परा र संस्कृति हो, र सबैले यसलाई सम्मान गर्नुपर्छ। यसलाई रोक्ने कुनै प्रश्न नै उठ्दैन।”
तर, भक्तजनहरूले यो परम्परालाई आफ्नो धर्मको अभिन्न अंश मानिरहेका छन् भने, राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय पशु अधिकार कार्यकर्ताहरूले यसलाई क्रुर र अनावश्यक भनी आलोचना गरिरहेका छन्। यसमा फ्रान्सकी अभिनेत्री ब्रिजिट बर्दोट र बेलायतकी जोआना लुम्लीजस्ता व्यक्तित्वहरू पनि सामेल छन्।
पशु अधिकार संस्था “ह्यूमेन सोसाइटी इन्टरनेसनल” का भारत कार्यालयका वरिष्ठ अभियान प्रबन्धक अर्कप्रभ भारले भने, “पशु अधिकार कार्यकर्ताको रूपमा, हामीलाई थाहा छ मासु उद्योगजस्ता क्षेत्रमा पनि जनावरहरू दैनिक मारेका छन्। तर यहाँको क्रुरताको स्तर बिल्कुल फरक छ। कुनै पनि कुरा यो महोत्सवको क्रुरतालाई बराबरी गर्न सक्दैन।”
गढीमाई महोत्सवको इतिहास २५० वर्षभन्दा पुरानो हो। यस मन्दिरका संस्थापकले देवी गढीमाईले आफूलाई जेलबाट छुटकारा दिन, दुष्टताबाट जोगाउन र समृद्धिको ग्यारेन्टी गर्न रगत मागेको सपना देखेको विश्वास गरेका थिए। उनले मानवको सट्टा जनावर बलि चढाउन देवीलाई राजी गराएर यो परम्पराको सुरुवात गरेका थिए।
गत दशकमा यो परम्पराप्रति आलोचना बढेको छ। सन् २०१४ मा भारतको सर्वोच्च अदालतले नेपालमा अवैध रूपमा जनावर पुर्याउने कार्य रोक्न आदेश दियो। पाँच वर्षपछि नेपालको सर्वोच्च अदालतले बलि अन्त्य गर्न र संसारभर यसको अभ्यासलाई कम गर्न निर्देशन दिएको थियो।
पशु अधिकार कार्यकर्ताहरूले मानिसहरूलाई बलि नगर्न आग्रह गर्दै सचेतना अभियान सञ्चालन गरेका छन्। साथै, सीमा प्रहरीले भारतबाट ल्याइएका जनावरहरू जफत गर्न सुरु गरेको छ।
पशु अधिकार अभियन्ता अरकप्रभ भारले भने, “मासु उद्योगमा जनावर मारिन्छन्, तर यसका लागि नियमहरू छन्। यहाँ त्यस्तो केही पनि छैन। यहाँ शून्य स्वच्छता छ, जुन स्वास्थ्यको दृष्टिले पनि खतरनाक छ।”
तर, गढीमाईका भक्तहरूका लागि यो परम्परा जारी रहने सम्भावना छ। गढीमाईका मेयर श्यामप्रसाद यादवले भने, “जनावर बलिको मुद्दा जनताको विश्वास र आस्थासँग जोडिएको छ। पशु अधिकार कार्यकर्ताहरूले प्रश्न उठाए पनि यो परम्परा तत्काल रोक्ने सम्भावना छैन।”
एजेन्सीको सहयागमा