अभिषेक नायर
नेपालको बाहिर जाने छात्र अनुपात १९% छ, जुन भारत र चीनको भन्दा झण्डै दश गुणा बढी हो। यस कारणले अन्तर्राष्ट्रिय विश्वविद्यालयहरूले नेपाललाई अध्ययनका लागि एक प्रमुख बजारका रूपमा हेरिरहेका छन्।
नेपालको आधाभन्दा बढी जनसंख्या २५ वर्षमुनि भएकाले, यो विश्वभरि नै अध्ययनका लागि सर्वाधिक छात्र पठाउने देशहरूमध्ये एक बनेको छ।
यस सम्भावनालाई देखेर अमेरिका, बेलायत, क्यानडा, जापान, न्युजिल्यान्ड, अष्ट्रेलिया, मलेसिया जस्ता देशका १६ विश्वविद्यालयका प्रतिनिधिहरू ‘नेपाल राइजिङ’ नामक पहल अन्तर्गत नेपाल भ्रमण गरे।
बेलायतबाट एबेरिस्ट्विथ विश्वविद्यालय, बाङ्गोर विश्वविद्यालय, ग्लास्गो कालेडोनियन विश्वविद्यालय, लिंकन विश्वविद्यालय, सेन्ट्रल ल्यान्काशायर विश्वविद्यालय, हल विश्वविद्यालय, लिड्स विश्वविद्यालय, सफोक विश्वविद्यालय, र कार्डिफ विश्वविद्यालय सहभागी भए। अमेरिका तर्फबाट फोर्डहम विश्वविद्यालय र वेन स्टेट विश्वविद्यालयले भाग लिए।
यस्तै, क्यानडाबाट यर्क विश्वविद्यालय, न्युजिल्यान्डबाट क्यान्टबरी विश्वविद्यालय, र अष्ट्रेलियाबाट अष्ट्रेलियन नेशनल विश्वविद्यालयका प्रतिनिधिहरू नेपाल आए।
सन् २०२३ मा ४५,००० भन्दा बढी नेपाली छात्र जापान गएकाले जापानको टोकियो विश्वविद्यालय र क्योतो युनिभर्सिटी अफ एड्भान्स्ड साइन्सेसका प्रतिनिधिहरू पनि नेपाल भ्रमणमा सम्मिलित भए।
नेपाल राइजिङ पहलको प्रभाव
नेपाल राइजिङ पहल अन्तर्गत, विश्वविद्यालयका प्रतिनिधिहरूले नेपालका कक्षा १२ सम्मका शैक्षिक प्रणाली, अन्तर्राष्ट्रिय शिक्षा र सरकारी नीतिहरूबारे बुझ्न अवसर पाए। साथै, ३५ भन्दा बढी नेपाली शिक्षा परामर्शदाताहरू र एजेन्टहरूसँग अन्तर्क्रिया गर्न सके।
एक्युमेनका कार्यकारी निर्देशक सागर बहादुरका अनुसार, “नेपालका उच्च शिक्षा क्षेत्रका सरोकारवालाहरूको संलग्नता उल्लेखनीय छ। यसले नेपाललाई विश्वव्यापी शिक्षामा अगाडि बढाउन मद्दत गर्नेछ।”
हालका वर्षहरूमा अमेरिका र बेलायतले नेपाललाई उच्च सम्भावना भएको छात्र स्रोतका रूपमा हेरेका छन्। २०२२/२३ शैक्षिक वर्षमा मात्रै १५,०९० नेपाली छात्र अमेरिका गएका थिए, जुन अघिल्लो वर्षको तुलनामा २७.९% ले वृद्धि भएको हो।
वेन स्टेट विश्वविद्यालयका विद्यार्थी विश्वव्यापी संलग्नता निर्देशक फरीद शालहौतका अनुसार, “नेपाल वेन स्टेट विश्वविद्यालयका लागि निकै महत्वपूर्ण बजार बनेको छ। दक्षिण एसियामा हाम्रो बलियो टीम छ, जसले राम्रो प्रगति गरिरहेको छ।”
बेलायतमा पनि नेपाली छात्रहरूको संख्या तीव्र रूपमा वृद्धि भइरहेको छ। २०२४ को मध्यसम्म, बेलायतमा नेपाली छात्रहरूको संख्या ६३% ले वृद्धि भई छैटौं ठूलो स्रोत देश बनेको छ।
यूनिभर्सिटी अफ सेन्ट्रल ल्यान्काशायरका प्रमुख सल्लाहकार करण शोकीनका अनुसार, “हाल बेलायत नेपाली छात्रहरूको लागि आकर्षक गन्तव्य बन्दै गएको छ। अनुकूल भिसा नीति भएको कारण भविष्यमा पनि सकारात्मक वृद्धि देखिन्छ।”
शिक्षा गन्तव्यमा परिवर्तनशील प्रवृत्ति
हालैका वर्षहरूमा, परामर्शदाताहरूका अनुसार, अध्ययन गन्तव्यमा परिवर्तन देखा परेको छ।
सफ्टएड ग्रुपका अध्यक्ष विज्ञान श्रेष्ठका अनुसार, “कोभिड-१९ महामारीपछि अष्ट्रेलिया, बेलायत, अमेरिका र क्यानडामा नेपाली छात्रहरूको संख्या तीव्र रूपमा बढ्यो। तर २०२४ बाट भिसा नीति कडाइ हुँदा यी देशहरूमा छात्रहरूको चाप कम हुन थालेको छ।”
श्रेष्ठका अनुसार, अब नेपाली छात्रहरू यूएई, युरोप, दक्षिण कोरिया, थाइल्यान्ड जस्ता गन्तव्यतर्फ आकर्षित हुन थालेका छन्, जहाँ भिसा प्रक्रिया सजिलो छ।
आईसीईएफको रिपोर्टअनुसार, नेपालबाट उच्च संख्यामा छात्र बाहिरिनु नेपाली श्रम बजारसँग पनि सम्बन्धित छ। हाल विदेशमा कार्यरत नेपालीहरूको रेमिट्यान्स देशको कुल गार्हस्थ्य उत्पादन (GDP) को २६.६% अर्थात् ११ अर्ब डलर पुगेको छ।
सन्त जेभियर्स कलेजका परामर्शदाता क्षितिज दाहालका अनुसार, “नेपाली छात्रहरू अब रोजगारी सम्भावना, आर्थिक प्रतिफल, र ग्लोबल मोबिलिटीलाई प्राथमिकता दिँदै रणनीतिक रूपमा अध्ययन गन्तव्य छानिरहेका छन्।”
अल्फा बेटाका सीईओ द्विराज शर्माका अनुसार, “नेपालका छात्रहरू अब परम्परागत विषय मात्र नभई स्वास्थ्य सेवा, इन्जिनियरिङ, तथा अनुप्रयोग विज्ञान जस्ता क्षेत्रहरूमा अध्ययन गरिरहेका छन्। शुल्क वृद्धिसँगै छात्रवृत्ति पनि ठूलो निर्णायक कारक बनेको छ।”
नेपालको उच्च शिक्षा सुधारको प्रयास
नेपालबाट विदेश जाने छात्रहरूको वृद्धिले उच्च शिक्षा क्षेत्रमा चुनौती पनि खडा गरेको छ। विशेष गरी ‘ब्रेन ड्रेन’ समस्या बढ्दो छ।
भारतको केआईआईटी विश्वविद्यालयमा हालै एक नेपाली छात्रको मृत्यु भएपछि, नेपाली शिक्षा विज्ञहरूले सरकारको दूरदर्शी शिक्षा नीतिको अभावप्रति आलोचना गरेका छन्।
तर, भारत र श्रीलङ्काले अन्तर्राष्ट्रिय विश्वविद्यालयहरूसँग सहकार्य गर्दै गएको जस्तै, नेपालले पनि त्यस्ता अवसर खोज्न सक्छ।
श्रेष्ठका अनुसार, हाल नेपालले ३० वा बढी अन्तर्राष्ट्रिय विश्वविद्यालयहरूसँग सहकार्य गर्दै ट्रान्सनेसनल एजुकेशन (TNE) क्याम्पस खोल्ने योजनामा छ, जसले ३०,००० छात्रहरूलाई गुणस्तरीय शिक्षा दिन सक्छ।
“हालै मात्र १,१५,००० भन्दा बढी नेपाली छात्र विदेश अध्ययनका लागि गएका छन्। नेपाल सरकारले शिक्षा नीति संशोधन गरी TNE क्याम्पस स्वीकृतिको पहल गरिरहेको छ, जसले नेपालमै अन्तर्राष्ट्रिय विश्वविद्यालयहरू स्थापना गर्न सक्नेछ,” श्रेष्ठले भने।
“यसले नेपाली छात्रहरूलाई नेपालमै राख्न मात्र नभई दक्षिण एसियाका अन्य देशका छात्रहरूलाई पनि नेपालमा अध्ययन गर्न आकर्षित गर्न सक्छ।”
समाचार साभार: पाई नेटवर्क